Okula Gitmek İstemeyen Çocuklar…
“Okul fobisi”, “okul korkusu” veya “okul reddi” ifadelerinin hepsi okula gitmek istemeyen çocuklar için kullanılmasına rağmen bu duruma neden olabilecek pek çok farklı neden olabileceği unutulmamalıdır. Sıklıkla her eğitim döneminin başında pek çok çocukta görülebilen bu durumun pek çok aile tarafından “anne ve babasından ayrılmak istememe durumu” gibi algılanma eğiliminde olmasına rağmen çocuğun okula gitmek istememesine neden olabilecek pek çok farklı durum söz konusu olduğu unutulmamalıdır.
Okul korkusu veya okul fobisi nedir?
Kısa tanımı ile çocuğun okula giderken endişe belirtilerini yoğun olarak hissetmesi durumu olarak açıklanabilir. Yapılan çalışmalarda okul yaşı çocuklarının yaklaşık yüzde 5 inde görülebilen bir sorun
olduğu ortaya konulmuştur. Okul öncesi dönemde ise gelişimin bir parçası olarak çocukların çoğunda görülen bir durum olduğu ifade edilebilir. Bu süreçte en önemli faktör tüm çocukların ilk kez anne ve babasının onun her ihtiyacını belirli bir rutin içerisinde karşıladıkları ev ortamında uzaklaşarak okul gibi bilinmez, kuralların olduğu ve ilk kez karşılaştıkları bir yapıya ilk kez geldiklerinde endişe yaşayabilecekleridir. Örneğin yapılan çalışmalarda okul öncesi dönemde çocukların yüzde 80’nin de bu durumun görülebileceği ifade edilmektedir
Okul Korkusu ve Okul Fobisinin Nedenleri Nelerdir?
Okul fobisi veya okul korkusunun en sık nedeni ayrılık kaygısıdır. Ayrılık kaygısı çocuğun normal gelişimsel basamaklarında hemen her zaman görülebilen bir durumdur. 1 yaş civarında başlayan ayrılık kaygısı yaşayan çocuklar yalnız kalmak istemezler ve sürekli olarak bakım verenlerinin yanında olmak isterler. Bu anneden, babadan ayrılma endişesi 13. aya kadar giderek artış göstermesine rağmen 2 yaşından sonra azalarak kaybolur. Ayrılık kaygısı bozukluğu daha sonraki gelişimsel basamaklarda daha az şiddette görülmesi gerekmesine rağmen bu endişeyi yoğun olarak yaşaması nedeni ile sosyalleşme süreçlerinin bozulması durumudur. Diğer bir tanımlama ile ayrılık kaygısı bozukluğu; bağlanma objesinden gerçek veya hayali bir ayrılığa, günlük yaşam aktivitelerini bozacak seviyede verilen anormal düzeyde tepki durumudur.
Okul Korkusunun Belirtileri Nelerdir?
Ayrılık kaygısında pek çok farklı belirti söz konusu olabilir. En temel belirtileri; gelişim seviyesine uygun olmayan evden veya bağlanılan kişiden ayrılmaya karşısında aşırı korku hali, endişedir. Üç temel özellik gösterir;
• Ayrılma zamanı öncesinde aşırı endişe ve korku
• Ayrılma öncesinde, ayrılma sırasında veya sonrasında davranışsal ve somatik semptomlar
• Ayrılma durumunda kaçınma davranışları
Ayrılık Kaygısı Bozukluğunu Durumlarında Neler Görülebilir?
Çocuk ebeveynlerinden ayrılmaya karşı yoğun kaygı içerisindedir; ailesi onu almayı unutabilir, kaybolabilir, bir daha geri dönmeyebilir. Aileden ayrılma durumunda ağlama, aileyi arama, ayrılma esnasında öfke nöbetleri görülebilir. Panik nöbetlerine benzer fiziksel sorunlar ortaya çıkabilir. Sıklıkla pek çok çocukta baş ağrısı, karın ağrısı, uyku sorunları, bulantı kusma, çarpıntı, göğüs ağrısı, kas ağrıları saptanabilir. Fiziksel sorunlar nedeni ile okula gitmeme, hastane başvuruları oldukça sıktır. Tipik olarak sorunlar okul günlerinde ortaya çıkarken çocuğun evde kalmasına karar verildiğinde ortadan kalkacaktır. Ayrılma ile ilgili ortaya çıkan belirtiler okula girdiğinde, okul servisine bindiğinde, yatağa gitmesi istendiğinde, bakıcı ile birlikte evde bırakılmak istendiğinde, yaz kamplarında, akraba veya arkadaşları ile geceyi geçirdiklerinde başlayabilir. Kaygı belirtileri okul değişikliklerinde, yeni okul başlangıçlarında, uzun tatiller sonrasında
(yaz tatilleri, yarıyıl tatilleri gibi), arkadaş değişikliklerinde, tıbbi bir rahatsızlık sonrasında başlayabilir.
Ayrılık kaygısı bozukluğunun nedenleri nelerdir?
Ayrılık kaygısı bozukluğunun tek bir nedenle ile ortaya çıktığını söylemek yanlış olacaktır. Ebeveynler ile ilgili yapılan değerlendirmelerde kaygılı ebeveynler ile birlikte olan çocuklarda kaygı bozukluğu gelişme riski 5 kat artmıştır.
Çocuğun ailesi ile ilgili faktörler:
• Ebeveynlerin sevgi ve sıcaklığını yeterince gösterememeleri
• Çocuğun otonomisini kazanmasına engel olucu anne baba tutumları (aşırı koruyucu, sınırlayıcı tutumlar)
• Özellikle annelerin kaygılı olması
• Anne baba arasında şiddetli çatışma
• Erken dönem yaşantıları
• Kardeş doğumu
• Ebeveynin işini kaybetmesi
Çocuğun mizaç ve karakter özellikleri:
• Kolay incinen,
• Utangaç,
• Çekingen,
Ebeveynlere öneriler:
• Çocuğunuzla empatik bir ilişki kurun
• Çocuk kaygılandığında sakin bir duruş sergileyerek ona model oluşturun
• Çocuğa daha öncesinde kaygılandığı ancak başedebildiği diğer durumları hatırlatın
• Basit rahatlama tekniklerini öğretin (10 a kadar saymak gibi)
• Kaygı oluştuğunda çocuğun uygulayabileceklerin belirten bir liste oluşturun
• Çocuğun hızlı bir şekilde okula dönmesini sağlayın
• Bağlanma figürü olmadan ev dışı yapılan aktivitelere yönlendirin
• Evde kalmasına izin vermeyin (kaçınma davranışı olarak)
• Çocuğun çabasını takdir edin
Ayrılık kaygısı bozukluğunda okulda neler yapılabilir?
• Okula en hızlı şekilde dönmesini sağlayın
• Okul reddinin nedenlerini araştırın (öğretmen veya arkadaş korkusu gibi)
• Çocuğun okula gelişinde mümkünse her gün aynı kişi tarafından eşlik edilmesini sağlayın
• Başlangıçta bağlanma figürünün çocuğa eşlik etmesine izin verin
• Başlangıçta kısa süreli okul bulunmalar, sonrasında kademeli artırım yapılabilir
• Çocuğun kaygısının arttığı durumlarda gidebileceği güvenli bir alan belirleyin
• Çocuğun kaygısının arttığı durumlarda gidebileceği güvenli bir öğretmen belirleyin
• Evde öğretilen rahatlama egzersizlerinin okulda uygulanımını teşvik edin
• Küçük grup etkileşimine teşvik edin. Başlangıçta bu tek bir arkadaş olabilir. Sınıfta
• Arkadaş edinimini destekleyin
• Çocuğun çabalarını ödüllendirin